STUDIEREIS AGRARISCHE MAKELAARS

NOORD-DUITSLAND

Thema: De ontwikkelingsmogelijkheden voor Nederlandse agrariërs in het Noorden van Duitsland.

Duitsland biedt zowel mogelijkheden voor gezinsbedrijven als voor grootschalige landbouwbedrijven. De belangrijkste deelstaten voor de landbouw in Noord-Duitsland zijn Nedersaksen, Sleeswijk-Holstein en Mecklenburg-Vor-Pommern.

In voormalig West-Duitsland is de structuur in de landbouw en het sociale klimaat vergelijkbaar met die in Nederland waardoor er goede mogelijkheden bestaan voor de aankoop van een gezinsbedrijf. Het grote verschil is echter dat de totale investering nogal wat lager ligt dan in Nederland omdat er minder in dure landbouwgrond wordt geïnvesteerd (veel pachtgrond) en daardoor meer in stalcapaciteit, veestapel en (goedkopere) quota kan worden geïnvesteerd.

Het oosten biedt de beste mogelijkheden voor de aankoop van grootschalige landbouwbedrijven doordat de structuren die in het communistische tijdperk zijn ontstaan nog steeds aanwezig zijn. Hierdoor zijn er grote schaalvoordelen en wordt er een stevige positie afgedwongen op de deels beschermde Europese markt en in de toekomst zeker op de vrije wereldmarkt. De sterkste positie heeft de welvarende akkerbouw en daarna komen de melkveehouderij en de grootschalige intensieve veehouderij die gestimuleerd wordt in verband met werkgelegenheid. Wat opvalt is dat het sociale klimaat in het oostelijk deel van Duitsland dermate verbetert, dat het tegenwoordig bijna vergelijkbaar is met het westelijk deel.

REISVERSLAG

Dag 1:
Melkveebedrijf familie Vos, Wischenstrasse 29 te Jeddeloh 2 Edewecht

Jan en Margot Vos hadden aan de Steendervalsweg 23 te Mantinge een melkveebedrijf en daar waren geen uitbreidingsmogelijkheden meer. In het dorpje Jeddeloh 2 nabij Edewecht, een uurtje over de grens hebben ze na een grondige zoektocht nu een bedrijf met circa 128 ha. grotendeels pachtland, een vrijwel nieuwe ligboxenstal voor 200 melkkoeien waarin met 3 De Laval melkrobots wordt gemolken en een De Laval automatisch voersysteem aanwezig is. De melk wordt verwerkt bij Molkerei Ammerland in Edewecht. Het bedrijf van de familie Vos is een echt gezinsbedrijf dicht bij het dorp, dat in deze omvang door allerlei automatisering en gemakken door de boer en boerin zelf met hun gezin gerund kan worden. Hun ervaring is dat er in Duitsland voor Nederlandse begrippen lange(re) procedures voor vergunningen gelden en er een zeer streng bouwbesluit is, waarbij er ook nog eens absurde vaak onbegrijpelijke eisen worden gesteld.

Kengetallen voor prijzen in deze regio:
Aankoop grond: ca. € 40.000,- per ha.
Pachten grond: Was ca. € 400,- per ha. oplopend naar nu ca. € 750,- per ha.

Melkveebedrijf “Benninghoff Milchenergie”, Nedderstenmoor 30 te Bremervörde

Het bedrijf van de heer Benninghoff heeft zich met name in de laatste tien jaar ontwikkeld. Er is ca. 500 ha. grond in gebruik, waarvan ca. 350 ha. maisland. Een klein deel is eigendom, de rest pacht van een groot aantal (meer dan 50!) verpachters. De stallen hebben een capaciteit voor 800 melkkoeien en de bedoeling is om op te schalen naar 1.500 melkkoeien. Er wordt 3 keer daags gemolken en het jaargemiddelde ligt rond de 12.500 kg. per koe. Op het erf is er ruimte vrij gehouden voor een nieuwe ligboxenstal, waarvoor de vergunningsprocedure nog loopt. Zoals vaak het geval op een dergelijk groot bedrijf is er ook een biogasinstallatie met een capaciteit van 280 KW. Hierin wordt de drijfmest van het vee verwerkt tot een beter voor de plant opneembare meststof (digistaat) en het vrijkomende biogas wordt middels een verbrandingsmotor omgezet naar elektriciteit. In Duitsland werd hiervoor een zeer interessante vergoeding over een periode van 20 jaar verstrekt, die ongeveer € 0,21 per kWh bedraagt. Benninghoff neemt zelf van het net af voor € 0,15 per kWh en hij verwacht dan ook dat na de periode van uitbetaling van de (verkapte) subsidie over 20 jaar vele biovergisters in Duitsland stil komen te liggen.

Benninghoff Milchenergie heeft werk voor ongeveer 10 personen, waarbij de strategie is dat er continu mensen op de boerderij aanwezig zijn (3 keer daags melken), zodat er voortdurend controle is op het vee en de gang van zaken en men elkaar kan helpen bij calamiteiten.

Kengetallen voor prijzen in deze regio:
Aankoop grond: ca. € 42.500,- per ha.
Pachten grond: ca. € 700,- tot ca. € 800,- per ha.

Overnachting in NH Hotel Schwerin
Schwerin is een stad net over de grens in voormalig Oost-Duitsland. Het is een prachtige stad met het Slot van Schwerin, de dom van Schwerin, musea en monumentale gebouwen en waarvan de oude binnenstad in de oorlog gespaard is gebleven.

Dag 2:
Melkveebedrijf “Hof Lüttow GmbH & Co” van de familie Streng, Sandberg 2 te Luttow

Na een uitgebreide zoektocht is in 2005 door de familie Streng besloten om vanuit het Friese Oldeberkoop te emigreren naar (Oost)Duitsland. Samen met zijn broer Wim en zijn schoonzus is collega makelaar Harry Streng uit Woerden compagnon in dit bedrijf. Het bedrijf moest een zodanige omvang hebben dat er met voldoende personeel gewerkt kon gaan worden zodat er gezien de gezinssamenstelling voldoende tijd overbleef om sociaal gezien ook nog een leven te hebben. En dat is zeker gelukt. Ze hebben nu 1.300 ha. grotendeels pachtland waarvan 300 ha. grasland, 600 melkkoeien die worden gemolken in een 24 stands draaimelkstal, 400 stuks jongvee, een biovergister van 550 KW en er zijn 12 arbeidskrachten. De melk wordt tot toetjes verwerkt bij Danone in Hagenow. Het bedrijf is ontstaan uit een voormalige communistische landbouwcooperatie (L.P.G.), waarbij in de jaren na de tweede wereldoorlog boeren hun grond “vrijwillig” in moesten brengen.

Na de val van “de Muur” op 9 november 1989 zijn de gronden grotendeels aan de rechtmatige eigenaren of hun rechtsopvolgers terug gegeven, waarna het bedrijf nu nog meer dan 50 particuliere verpachters heeft. Na de Wende is het bedrijf nog enkele jaren als coöperatie voortgezet. In 1995 kwam het bedrijf in particuliere handen, waarna er behoorlijk in het personeelsbestand is gesnoeid, waarna de familie Streng het bedrijf in 2005 overnam. In 2010 is er een biogasinstallatie van 550 KW gebouwd waarin 70% mest en 30% mais wordt verwerkt en waarbij de proceswarmte wordt benut om woonhuis, kantoor en water te verwarmen.

Gemengd bedrijf Martijn Kirchhof, Weg zur Zukunft 7 A te Vilank

De smalle stallen voor het melkvee zijn van voormalige aanbindstallen zo goed mogelijk omgebouwd naar ligboxenstallen, waarbij het voeren buiten gebeurt. De mest wordt er met een Bobcat uitgeschoven omdat de mestgangen niet echt geschikt zijn voor een mestschuif. Het bedrijf heeft ca. 2.200 ha. in exploitatie waarvan 500 ha. eigendom, 750 melkkoeien die worden gemolken in een nieuwe 40 stands buitenmelker met grote moderne wachtruimte en op een andere locatie zijn 650 fokzeugen en 250 biologische zoogkoeien gehuisvest. Het bedrijf heeft verder 2 biogasinstallaties van 190 KW en 500 KW.

Opvallend in voormalig Oost-Duitsland zijn de traditionele gebouwen uit het communistische tijdperk die meestal via een eenvoudige ingreep nog best gebruikt kunnen worden voor (melk/droogstaand/jong) vee, opslag, machineberging e.d. Het oogt dan wel niet zo mooi, maar goedkoop is het wel.

De daken zijn aan derden verhuurd voor plaatsing van zonnepanelen, waarbij de veehouder voor de eerste periode van 15 jaar (van de 30 jaar) de huur in 1 keer uitbetaald heeft gekregen. De panelen zijn verhuurd aan investeerders die de investering volledig door geldverstrekkers gefinancierd hebben gekregen en er waarschijnlijk ook fiscaal voordeel mee hebben.

De grond in Duitsland wordt gewaardeerd in bodempunten. De allerbeste grond heeft standaard 100 punten. Op dit bedrijf heeft de grond gemiddeld rond de 35 bodempunten. De pachtprijs wordt van oudsher uitgedrukt in een bedrag per bodempunt. Dat is meestal tussen de € 4,75 tot € 5,- per bodempunt. In dit geval dus rond de € 200,- per hectare. De praktijk is momenteel wat anders omdat er toch wel concurrentie is door de aanwezigheid van grote bedrijven en biovergisters in de buurt.

Overnachting in NH Hotel Schwerin
Dag 3:
Gaststätte Pension Bauernhof “Die bunte Kuh” familie Hoogendoorn, Damerower Strasse 8 te Federow/Waren

De familie Hoogendoorn voert een onderneming met melkvee en een restaurant met pension. Het restaurant met pension wordt geleid door mevrouw Maria Hoogendoorn. Daar de boerderij aan de rand van een groot nationaal park van 35.000 ha. ligt is het een perfecte plek voor een dergelijke uitspanning.

Deze is gevestigd aan de straatkant in een voormalige schuur. Buiten is er een terras, binnen het restaurant met daarvoor een viertal gastenverblijven/hotelkamers.

Het melkveebedrijf wordt gerund door de jongste zoon binnen de familie Hoogendoorn. Het bedrijf heeft ca. 230 ha. in gebruik waarvan ca. 120 ha. grasland en waarbij de gebouwen met vrijstaande woning en diverse koestallen op ca. 2,5 ha. eigendom zijn. De laatste renovaties aan de stallen zijn in de jaren ’90 uitgevoerd en er is een 2 x 6 visgraat melkstal. De stallen zijn enigszins verouderd.

Het bedrijf ligt in een gebied met overwegend akkerbouw en is het enige melkveebedrijf in een straal van 50 kilometer. Pachtprijzen variëren tussen de € 250,- tot ca. € 350,- per ha.
De ligging tegen een natuurgebied zal negatieve gevolgen hebben voor bedrijfsontwikkeling in de melkveehouderij maar er liggen waarschijnlijk wel kansen in de recreatie. In het verleden is hier wel eens gesproken over een park met recreatiewoningen wat in combinatie met het bestaande restaurant/pension en bijvoorbeeld een zoogkoeienhouderij een ideaal toekomstperspectief zou kunnen zijn.

De Stad Berlijn.

In de namiddag is de wereldstad Berlijn bezocht en is er met een gids een rondrit door Berlijn langs allerlei toeristische bezienswaardigheden gemaakt. Een bewaard gebleven gedeelte van de originele muur met “dodenstrook” en diverse gedenkplaatjes van mislukte ontsnappingspogingen hebben toch wel indruk gemaakt. Dat zo iets 25 jaar geleden in Europa nog kon gebeuren. Checkpoint Charlie, Holocaust Mahnmal en de Brandenburger Tor voor een groepsfoto werden tevens bezocht.

Dag 4:
De terugreis per touringcar naar Nederland.

CONCLUSIE

In voormalig West-Duitsland bestaan er vooral goede mogelijkheden voor de aankoop van een gezinsbedrijf. Het oosten biedt de beste mogelijkheden voor de aankoop van een grootschalig landbouwbedrijf met de nog aanwezige structuren uit het communistische tijdperk.
De prijzen van landbouwgrond, zowel koop als pacht, zijn in Duitsland echter dusdanig gestegen dat de mogelijkheid om te ontwikkelen als Nederlandse agrariër in Duitsland steeds moeilijker wordt.

Opvallend in voormalig Oost-Duitsland is de benutting van de traditionele gebouwen uit het communistische tijdperk die meestal door een eenvoudige ingreep geschikt worden gemaakt voor de huisvesting van vee en/of de opslag van machines en voorraden. Niet zo mooi dan in Nederland, maar wel functioneel en goedkoop.

De meeste landbouwbedrijven in Duitsland hebben een biogasinstallatie en/of hebben de daken vol liggen met zonnecollectoren voor het produceren van elektriciteit. Dit is ontstaan door een (verkapte) subsidie van de Duitse overheid, waarbij een goede prijs per kWh voor een periode van 20 jaren is gegarandeerd. Per 1 augustus jl. worden er echter geen prijsgaranties voor een periode van 20 jaren door de Duitse overheid meer afgegeven.

Het klimaat, de sociale omstandigheden en de omgangsvormen zijn vergelijkbaar met die van Nederland.

De bureaucratie is in Duitsland zeker zo groot, zo niet nog groter dan in Nederland. Men moet procedures voor verdere ontwikkeling met betrekking tot vergunningen en ontheffingen ruim van tevoren starten en vooral geduld hebben om niet gefrustreerd te raken. Ook de gestelde eisen zijn vaak absurd en niet te begrijpen.

Laaggeschoolde arbeid is er in Duitsland ruimschoots voorhanden voor een zeer redelijke prijs, maar voor wat hoger geschoolde arbeid zoals bijvoorbeeld een bedrijfsleider of mensen in de administratie is het aanbod veel kleiner.

In het algemeen valt het meeste op dat 25 jaar na de Wende het Oosten van Duitsland dermate ontwikkeld en gemoderniseerd is dat men het verschil tussen voormalig West en Oost-Duitsland bijna niet meer kan waarnemen.